نوشتن و توسعه فردی

چگونه نوشتن، به توسعه فردی ما کمک می­‌کند؟

زمان می­‌گذرد و ما می‌­نویسیم. از شکست­‌ها و پیروزی­‌های خود، از تجارب زندگی خود، درباره احساسات و اندیشه‌­ها، درباره درس‌­ها، آموخته­‌ها و دریافت­‌ها، و درباره هر آنچه می‌­خواهیم و می‌­توانیم. ما می­‌نویسیم، همزمان زندگی جریان دارد و ما می­‌گذریم. نوشتن ما را آگاه‌­تر و قدرتمندتر می‌کند. نسبت به خودمان و شرایط انسانی­‌مان. آگاه می­‌شویم که اکنون کجای مسیر هستیم؟ چه مقدار از مسیر را چگونه پیموده­‌ایم و به کدام سمت و سو می‌­رویم؟

توسعه فردی انسان، فرایندی زمانی است و از این جهت وقتی می‌نویسیم، با آگاهی بیشتری مسیر زندگی و مسیر رشد و توسعه فردی خود را طی می­‌کنیم. در یک کلام، نوشتن به توسعه فردی ما کمک می­‌کند. تا کنون بسیاری از کارشناسان و متخصصان چه در حوزه روان‌شناسی، و چه در حوزه ادبیات و نویسندگی‌ درباره اثرات مثبت نوشتن در توسعه فردی انسان‌ها صحبت کرده‌اند. اما چگونه؟ در مقاله پیش رو، به ابعاد این موضوع می­‌پردازیم.

توسعه فردی چیست؟

در دانشنامه همگانی آنلاین ویکی­پدیا، توسعه­ فردی (self-development) این‌­طور تعریف شده است: «مجموعه فعالیت­‌هایی که آگاهی و هویت ما انسان­‌ها را بهبود می­‌بخشند، استعدادها و توانایی‌های ما را توسعه می‌دهند، برای ما سرمایه انسانی و فرصت‌های شغلی می‌سازند، کیفیت زندگی ما را بالا می‌برند و به تحقق آرزوها و آرمانی‌ ما کمک می‌کنند. توسعه شخصی در طول زندگی یک فرد، یعنی سراسر عمر او اتفاق می‌افتد و هم به خودِ او کمک می‌کند، هم به دیگران.» 

بر اساس این تعریف، «توسعه فردی» به تنهایی معنا ندارد. بلکه همراه با فعالیت‌هایی معنا و حقیقت می‌یابد که انسان را رشد و توسعه می‌دهند. می‌بینید، اکنون موضوع رابطه نوشتن و توسعه فردی هم روشن‌تر شد! مگر می‌شود از توسعه صحبت کرد و از عواملی نگفت که این توسعه را ایجاد می‌کنند؟! دقیقاً نوشتن یکی از همین عوامل یا فعالیت‌هاست. پس اکنون بیایید یک کار خلاقانه انجام دهیم و «نوشتن» را به عنوان یکی از این فعالیت‌های مؤثر و کلیدی به جای کلمه «فعالیت‌ها» در تعریف بالا بگذاریم:

«نوشتن» آگاهی و هویت ما انسان‌­ها را بهبود می­‌بخشد، استعدادها و توانایی‌های ما را توسعه می‌دهد، سرمایه انسانی و فرصت‌های شغلی ایجاد می‌کند، کیفیت زندگی را بالا می‌برد و به تحقق آرزوها و آرمان‌ها کمک می‌کند. 

انسان و توسعه فردی

در فلسفه «انسان» تنها موجود زمان­مندی معرفی شده که به زمان­مندی خود آگاه است. او می‌­داند که مسیر زندگی‌­اش ابتدا و انتهایی دارد و او در میان این دو نقطه در حال حرکت است. قابلیت‌­های بسیاری در وجود انسان نهفته است که در طول زمان و طی مسیر زندگی او آشکار و متحقق می­‌شوند. از این نظر انسان مانند یک پرونده باز یا یک پروژه در حال انجام است، و به این معنا فرد فرد ما در حال ساخته شدن و توسعه هستیم.

مثلاً زمانی‌­­که یک کودک برای اولین بار کلمه‌­ای را به زبان می‌­آورد، یکی ‌از این قابلیت­‌ها به فعلیت می­‌رسد. زمانی‌­که دانش‌­آموزی خواندن و نوشتن را می‌آموزد و یا اولین نقش را در گروه نمایش مدرسه ایفا می‌­کند، قابلیت‌های دیگری آشکار می‌­شوند. و همین‌­طور زمانی‌­که برای اولین بار در دانشگاه درسی را کنفرانس می­دهد و مطلبی را ارائه می­‌کند، قابلیتی دیگر ... . با این نگاه در حقیقت، هر روز فرد فرد ما انسان‌­ها در حال افزایش توانمندی‌­های خود، و در نتیجه توسعه­ و رشد شخصی هستند.  

توسعه فردی، یک فرایند زمانی است

جریان توسعه فردی یک جریان کاملاً زمانمند و مستمر است. چون همان‌طورکه گفتیم انسان یک موجود زمان­مند است. مانند بالا رفتن از یک پلکان یا کوه، رشد یک دانه یا گیاه، یا هر فرایند تدریجی دیگر. جسم ما نیز دائماً در معرض تغییر و دگرگونی ‌است. فرایند رشد یک انسان را از کودکی تا جوانی و بعد میان‌سالی و پیری در نظر بگیرید. همان­‌طورکه می‌­بینید، هم در طبیعت و هم در زندگی خود با چنین مثال­‌هایی بسیار در ارتباط هستیم!

با وجود این، وقتی می‌خواهیم به اهداف خود برسیم، گاهی این مثال‌ها و تجربه‌های واقعی را فراموش می‌کنیم و انتظارات عجیبی داریم و می­‌خواهیم در مدت بسیار کوتاهی به نتایج بسیار بزرگی دست یابیم. کسی نمی‌­تواند ادعا کند یک روز توسعه فردی پیدا کرده است و بعد همه چیز تمام شده! در واقع ما تا پایان عمر خود، در حال توسعه فردی هستیم.

ارتباط‌ نوشتن و توسعه فردی چیست؟

در میان فعالیت‌­های‌ خاصّ انسان که او را از حیوانات و موجودات دیگر متمایز می‌­کنند، «نوشتن» نقش ویژه‌­ای دارد. نوشتن وابسته به زمان است و با تفکر، احساس و حوصله انسان ارتباط دارد. برای نشستن باید صبوارنه نشست و نوشت. باید تفکر و مطالعه کرد. باید نسبت به ورود‌‌‌‌‌ی‌­ها حسّاس بود. باید ایده­‌پردازی کرد. باید در جریان نوشتن، از میان ایده­‌ها و کلمات انتخاب کرد. و صدها فعالیت و قابلیت ذهنی دیگر که انسان را متوجه و متمرکز نگاه می‌دارند و به او کمک می‌کنند از این توجه و تمرکز در زندگی خودش بهره بگیرد.

علاوه بر این، نوشتن به طور مستقیم با توسعه فردی شما ارتباط دارد. زیرا شما در جریان نگارش و انتشار نوشته‌­های خود، توسعه فردی خود را هم مشاهده، و هم ثبت می­‌کنید. به این ترتیب کسی که می‌­نویسد، بهتر می‌­تواند از فرایند توسعه فردی خود اصطلاحاً گزار‌ش­‌گیری کند. فرض کنید شما هر روز وبلاگ‌­نویسی کنید. بعد از چند ماه صدها پست خواهید داشت که به شما نشان می­دهند: به چه مسائلی فکر می­‌کردید، طرز فکرتان چگونه بود، سطح نگارش­تان چه قدر تغییر کرده و مواردی مانند اینها. با وجود این، آیا برای‌ ارزیابی خود، وسیله‌­ای بهتر از ثبت و نوشتن سراغ دارید؟!  

ثبت عملکرد روزانه از نظر کمّی و کیفی

فرض کنید به عنوان یک انسان به توسعه فردی خود اهمیت می‌­دهید. به قول معروف برای شما مهم است که امروزتان از دیروزتان بهتر باشد! وقتی شما گزارش عملکرد و پیشرفت روزانه خود را می‌­نویسید و ثبت می­‌کنید، می­‌توانید این موضوع را به نحو واقعی بسنجید. مثلاً نوشتن تعداد کارهای مفیدی که در طول روز انجام داده­‌اید یا وظایف و کارهایی که باید انجام می‌دادید و توانسته‌اید با مدیریت زمان، برنامه‌ریزی و عمل‌گرایی از پسِ انجام همه یا بیشتر آنها بربیایید. یا ثبت ساعت‌­های کاری مفید و زمان­‌های تلف شده. شاید ثبت این موارد در ابتدا بسیار دشوار به نظر برسد و حتی احساس بدی را به شما منتقل کند! اما این کار شما را از کیفیت گذران ساعت‌ها و روزهای‌ عمرتان مطلع می‌کند و در بلند مدت، آگاهی بسیار عمیقی نسبت به عملکردتان به شما می‌دهد.

شاید بگویید: «همین­‌طوری در حالت عادی ‌هم می‌دانیم!» ولی واقعیت غیر این است. تا وقتی این موارد را چه از نظر کمّی و چه کیفی ثبت نکنیم، این آگاهی‌ آمیخته به پنداشت‌های ما خواهد بود که صحت آنها محل تردید است.

یک بازه زمانی‌ کوتاه را مشخص کنید، مثلاً یک هفته. ببینید در طول یک هفته چند ساعت می‌خوابید؟ چند ساعت از زمان شما صرف انجام کارهای شغلی می‌شود؟ چند ساعت به گفتگو با دیگران، تماشای تلویزیون و فعالیت­ در شبکه‌­های ‌اجتماعی می‌گذرد؟ چند ساعت مطالعه می‌کنید و چقدر برای توسعه فردی‌ خود تلاش می‌کنید؟ به طور کلی بنویسید چه کارهایی ‌انجام می‌دهید و در مورد کیفیت و تأثیر این فعالیت­‌ها گزارشی تهیه کنید.

پس از یک هفته، شما داده­‌های ثبت شده‌­ای در دست دارید که شما را نسبت به سیر معمول هفتگی شما آگاه می­‌کنند. شاید پیش از این، برداشت شما این بود که مشغول کار و زندگی هستید و بعضی روزها حسّ بهتری دارید و بعضی روزها نه. اما با این کار شما عملاً قادر به اندازه‌­گیری، بررسی و مقایسه وضعیت و عملکرد خودتان می‌­شوید. وقتی کارنامه عملکردتان را در دست دارید، می‌­توانید بهتر تشخیص بدهید که در کجای مسیر توسعه فردی خود هستید. آیا اصلاً‌ دارید رشد و توسعه پیدا می­‌کنید، یا پسرفت و عقبگرد داشته‌­اید؟!

نوشتن به عنوان یک مهارت­ مهم فردی

برای توسعه فردی باید مجموعه‌­ای از مهارت­‌های فردی، تحصیلی و شغلی را بیاموزید و در آنها پیشرفت کنید. به عبارت دیگر سخن گفتن از توسعه فردی، بدون افزایش دامنه مهارت­‌های فردی امکان‌­پذیر نیست؟ یک انسان پرورش یافته را با یک کودک که در ابتدای ‌مسیر قرار دارد، مقایسه کنید! مهارت‌­هایی که در طول زندگی خود می‌آموزیم، علاوه بر اینکه ما را توانمندتر می­‌کنند، در رشد و توسعه وجودی ما نیز نقش مهمی دارند. به طوری­‌که از ما به مرور زمان یک انسان ماهر و با تجربه می­‌سازند.

نوشتن یکی از این مهارت­‌هاست که شما را توانمندتر می­‌کند. توانمند برای بیان احساسات و اندیشه­‌های خودتان، توانمند در ایجاد رابطه انسانی، و توانمند در معرفی و آموزش. به عنوان مثال به مقالات مجلات و سایت‌ها نگاه کنید. این نوشته‌­ها با شما خوانندگان حرف می‌­زنند، یعنی با نوشتن دریچه‌­ای برای برقراری ارتباط گشوده می‌­شود. نوشتن اینک به عنوان یکی از مهارت‌­های کلیدی فردی، تحصیلی و شغلی مطرح است. به طوری­‌که یکی از ویژگی­‌های انسان­‌های توانمند و شاخص­‌های جوامع توسعه یافته، داشتن فرهنگ مکتوب قدرتمند و پیشرفته است. در آینده نیز با گسترش ارتباطات متنی و مجازی این اهمیت به مراتب افزایش می‌­یابد و اینکه چقدر بتوانیم اثربخش بنویسیم، یک توانمندی فوق‌­العاده مهم محسوب خواهد شد‌.

توسعه فردی و آگاهی

برای توسعه فردی شما نیاز به آگاه‌­تر شدن دارید. به عبارت دیگر توسعه فردی بدون آگاهی، اصلاً امکان­‌پذیر نیست. وقتی روز به روز آگاه­‌تر می­‌شویم، در افکار و رفتار خود به صورت آگاهانه تغییر و تحول ایجاد می‌­کنیم. بخش زیادی از این تغییر نیز ناخودآگاه است و در واقع حاصل همان آگاهی است. البته این مهم است که آگاهی را با عمل‌گرایی همراه کنیم. 

منابع آگاهی چه هستند؟ آگاهی ما از راه مطالعه، پرسشگری و جستجوگری افزایش پیدا می‌­کند. تفکر، بررسی و تحقیق نیز کمک می­‌کند آگاهی ما عمق و ژرفای بیشتری پیدا کند. اما تنها ورود اطلاعات و دانستن کافی نیست! ما به جز کسب آگاهی، به چیزهای دیگری هم نیاز داریم، مثلاً به انگیزه برای‌ عمل کردن و به عمل‌گرایی. زمانی‌­که درباره این اطلاعات و دانش با دیگران صحبت می‌­کنیم و می‌­گوییم و می­‌شنویم؛ زمانی­‌که از دانش خود در زندگی و کارمان استفاده می‌­کنیم؛ و زمانی‌­که آنها را می‌­نویسیم یا آموزش می­دهیم. در تمام این حالات آنچه آموخته‌­ایم، دانسته‌­های ما و آگاهی ما بسط پیدا می‌­کند و به عبارت دیگر در وجودمان نهادینه می‌­شود. یعنی همان چیزی که برای توسعه فردی به آن نیاز داریم.

توسعه فردی، نوشتن و حوصله

توسعه فردی آن­‌گونه که از تعریفش برمی­‌آید، برای همه افراد خواستنی است. یک فروشنده، یک بانوی خانه­‌دار، یک دانشجو همه و همه دوست دارند امروز نسبت به دیروز خود رشد و پیشرفت داشته باشند. اما همان­‌طورکه گفتیم، توسعه فردی فرایندی زمان­‌بر است. باید صبور و با حوصله بود، باید هر روز آگاه‌­تر  شد و هر روز تلاش کرد. نوشتن نیز دقیقاً‌ کاری است که مانند توسعه فردی به صبر و حوصله نیاز دارد و با پشتکار و تلاش به نتیجه می‌­رسد. حالت خودمان را موقع نوشتن در نظر بگیرید: جایی می‌­نشینیم و با صبر و حوصله و در سکوت می­‌نویسیم. به طور مستمر روزها و سال‌ها می­‌نویسیم و پس از مدتی سبک شخصی خود را در نوشتن پیدا می­‌کنیم.

نوشتن، یکی از فعالیت­‌های ذهنی نیازمند به تمرکز و حوصله است. تجربه مستمر و هر روز نوشتن، شما را به فردی صبور و با حوصله تبدیل می­‌کند. زیرا آموختن مهارت نوشتن و پیشرفت سطح نگارش، دقیقاً به همین استمرار و پیگیری در نوشتن و تمرین آن بستگی دارد. در واقع نوشتن علاوه بر اینکه به عنوان یک مهارت شما را توانمندتر می­‌کند، از این جهت نیز که شما را با حوصله‌­تر می­‌کند، به توسعه فردی‌تان کمک می‌­کند.

نوشتن، تفکر و باز اندیشی

نوشتن با تفکر و بازاندیشی همراه است. چیزی که برای‌ توسعه فردی نیاز داریم. اگر در میانه مسیر درنگ نکنیم و لحظه‌­ای فکر نکنیم، چه‌­بسا راه را اشتباه برویم! در جریان نوشتن، موقعیت اندیشیدن برای ما ایجاد می‌­شود. فکر ما روی موضوع متمرکز می‌­شود و می‌­توانیم جوانب مسئله را بررسی کنیم. بخش مهمی از رشد وجودی انسان، به طرز فکر و نوع نگاه او برمی­‌گردد. ساحتی که باید روی آن کار کرد.

انسانی که توان تفکر متمرکز روی یک موضوع را دارد، می‌­تواند به مسائل زندگی خود واقع­‌بینانه نگاه کند، 100 درصد مسئولیت زندگی خود را بپذیرد، به جای توقف در برابر مسائل برای حلّ آنها بکوشد، جوانب مختلف یک تصمیم را بسنجد و درست تصمیم­‌گیری کند. زمانی­‌که تفکرات مشخص خود یا حتی افکار پراکنده‌مان را می‌­نویسیم، این شناخت اتفاق می­‌افتد و مطمئناً حاصل آن در توسعه فردی ما نقش دارد.

توانمندی در ارتباط با خود و دیگران

گفتیم نوشتن شما را در بسیاری از زمینه­‌ها توانمندتر می­‌کند. این مهم است، زیرا برای توسعه فردی شما نیاز دارید هر روز انسان توانمندتری شوید و مهارت­‌های مختلفی را بیاموزید. کسی که خوب می‌­نویسد، می­‌تواند از طریق نوشتن با دیگران ارتباط برقرار کند؛ احساسات شخصی خود را بیان کند؛ اندیشه‌­هایش را صورت­‌بندی و ارائه نماید. همه اینها یعنی توانمند بودن. از این نظر نوشتن و به طور خاص سبک نگارش ارتباطی، اکنون به عنوان یکی از مهارت‌­های ارتباطی هم طبقه‌­بندی می­‌شود.

شاید این نوع نگارش و بیان مکتوب، ابتدا از نوشته­‌های شخصی ما آغاز ­شود. زمانی‌­که برای خودمان می‌­نویسیم و اصطلاحاً با خودمان گفتگو می­‌کنیم. چون تا وقتی گفتگو با خود را یاد نگیریم، نمی‌­توانیم با دیگران خوب حرف بزنیم. مانند دوست داشتن خود و احترام گذاشتن به خود که مقدمه­‌ای است برای دوست داشتن دیگران و احترام به آنها. البته حرف زدن با خود می­‌تواند شفاهی و کتبی باشد. اما قبول کنید صورت مکتوب آن مفیدتر و معقولانه‌­تر است. چون اگر کسی ما را هنگام گفتگوی بلند بلند با خود یا غُر زدن به خودمان ببیند، ممکن است نگران حال ما شود. اما وقتی با نوشتن با خودمان مکالمه و ارتباط برقرار می­‌کنیم، اوضاع ظاهراً طبیعی است!

***

امکان نوشتن به عنوان یک موهبت بسیار ارزشمند در دسترس همه ما وجود دارد. ما می­توانیم بنویسیم و از تأثیر شگفت‌­آور نوشتن در رشد و توسعه شخصی خود استفاده کنیم. فعالیت به ظاهر ساده‌­ای که تا این حد می­‌تواند ما و زندگی­‌مان را متحول کند! پس اگر به رشد شخصی خودتان علاقه­ دارید، نوشتن را از همین لحظه با جدیت آغاز کنید.

 

 

 

برای اینکه بنویسیم ...

برای اینکه بنویسم، برای‌ اینکه بنویسیم، 

نیاز چندانی به دغدغه یا موضوع نداریم. همین که شروع به تایپ کنیم یا خودکار را برداریم و روی کاغذ بگذاریم، 

همه چیز شروع می‌شود. 

کلمه‌ها می‌آیند، جمله‌ها ساخته می‌شوند و نوشته کم‌کم شکل می‌گیرد. 

فقط کافی است خودمان راه را به روی خودمان نبندیم. 

کافی است خودمان رهزنِ نوشتن خودمان نشویم و به کارِ خودمان شک نکنیم. 

کافی است خودمان را در موقعیت نوشتن قرار دهیم. 

این خود را در موقعیت انجام کاری قرار دادن، بسیار اهمیت دارد و شاید یکی از رمز و رازهای نوشتن همین باشد. 

بله تنها کافی است خودمان را در موقعیت نوشتن قرار دهیم. درست مانند هر کار دیگری. 

مثلاً همان طور که وقتی می‌خواهیم پیچی را ببندیم، پیچ گوشتی را برمی‌داریم و روی پیچ می‌چرخانیم. 

یا زمانی‌که می‌خواهیم ظرف بشوییم، باید برویم پای سینک، مایع ظرفشویی، آب و دستمال مخصوص تمیز کردن را برداریم و با آنها ظروف خودمان را تمیز کنیم و بشوییم. 

البته شاید این موضوع در نگاه اول بسیار بدیهی به نظر برسد! 

اما واقعیت این است که بیشتر افراد فکر می‌کنند برای‌ نوشتن باید روی موضوع خاصّی کار کنند یا الهام و کشفی برای آنها رخ دهد. البته در این میان، افسانه‌های زیادی هم در مورد نوشتن و نویسندگی وجود دارد که به این افکار دامن می‌زند. 

برای اینکه در چاله آنها نیفتیم، به نظر می‌رسد باید نوع نگاه خودمان را نسبت به نوشتن تغییر دهیم. 

وقتی خود را در موقعیت نوشتن قرار می‌دهیم، دقیقاً سعی می‌کنیم همین کار را کنیم. 

امتحان می‌کنیم که ببینیم آیا با تغییر زاویه دید، می‌توانیم موفق شویم یا خیر؟ 

در این حالت به نوشتن، دیگر به عنوان یک کار ذهنی و فکری و نظری نگاه نمی‌کنیم. بلکه سعی می‌کنیم نوشتن را مانند هر کار عملی دیگری بدانیم. آن را مهارت و فعالیت بدانیم، نه صرفاً کار ذهنی که به توان فوق العاده‌ای نیاز داشته باشد. 

باید بگویم این طرز تلقّی به نویسا شدنِ خودِ من بسیار کمک کرد و به خاطر این اثر بخشی، اکنون آن را به دیگران هم توصیه می‌کنم. 

برای‌ اینکه به خود یادآوری کنیم که می‌خواهیم به یک کار عملی‌ به نام نوشتن دست بزنیم، می‌توانیم وقتی عازم این کار می‌شویم، لباس مخصوصی بپوشیم. این لباس یا یونیفرم مخصوص می‌تواند یک تی‌شرت ساده باشد که برای این کار اختصاص داده‌ایم. همچنین در جایگاه: اتاق یا دفتر کار خود قرار بگیریم و روز و زمان خاصّی را برای این کار در نظر بگیریم. 

در واقع این موارد به ما کمک می‌کنند که خودمان را در جهت مثبت شرطی کنیم و به نشستن و نوشتن عادت بدهیم. 

یادمان باشد اگر قرار است هر روز مقدار معین و قابل توجهی بنویسیم، باید کم‌کم و به تدریج خود را به این کار عادت دهیم. 

کافی است این عادت ایجاد شود و شکل بگیرد! آن وقت می‌بینید که چقدر مؤثر و مفید خواهد بود، و نوشتن چقدر برای شما لذت بخش و آرامش دهنده است.

در واقع عادت‌های مفیدی که ما برای خودمان به صورت کاملاً آگاهانه و خودخواسته ایجاد می‌کنیم، بسیار ارزشمند هستند. آنها به ما کمک می‌کنند مهارت‌ها و توانمندی‌هایی را در خود به شکل کاملاً نهادینه تأسیس کنیم و پرورش بدهیم.